Šta znači za ruralne inovacije?
Inovacije i konkurentnost spadaju među ključne prioritete trenutne Evropske komisije (2024–2029). Nova EU Startup and Scale Up strategija objavljena krajem maja 2025. godine predstavlja sveobuhvatan plan za jačanje evropskih startupova i scaleup kompanija. Ona donosi niz finansijskih, regulatornih i političkih mjera s ciljem da se ubrza rast inovativnih biznisa i privuku talenti i investitori.
Evropa danas broji preko 35.000 startupova, što je četiri puta više nego 2015. godine. Međutim, i dalje zaostaje za globalnim konkurentima kada je riječ o komercijalizaciji i širenju. Nova strategija nadovezuje se na izvještaje Letta i Draghi, naglašavajući potrebu jačanja jedinstvenog tržišta i smanjenja konkurencijskog jaza između EU i ostatka svijeta.
Inovacije i konkurentnost predstavljaju jedan od ključnih prioriteta trenutne Evropske komisije (2024–2029). Nova EU Startup and Scale Up strategija, usvojena 28. maja 2025, donosi skup finansijskih, regulatornih i političkih mjera kako bi evropski startupovi i scaleup kompanije imali bolje uslove za rast i globalnu konkurentnost. Cilj je da se poveća privlačnost Evrope za inovatore, osnivače i investitore, ali i da se smanji jaz sa SAD-om, Kinom i drugim ekonomijama.
Strategija je nastala nakon javnih konsultacija i rasprava u Evropskom parlamentu, a dio je šireg paketa mjera poput EU Competitiveness Compass (2025), Savings and Investments Union i Union of Skills.
Pet ključnih barijera i mjere EU
U dokumentu se identifikuje pet glavnih prepreka za razvoj startupova i scaleup kompanija u EU, uz predložene mjere za njihovo prevazilaženje.
1. Nedostatak inovacijski prilagođene regulative i fragmentacija među državama članicama
Startupi se i dalje suočavaju sa različitim pravilima i administrativnim opterećenjima u državama članicama. Strategija predviđa:
- EU Business Wallet (Q4 2025) – digitalni alat za olakšanu registraciju i poslovanje širom EU.
- EU Innovation Act (Q1 2026) i 28th regime – jedinstveni okvir koji omogućava startupima da posluju pod istim pravilima u cijeloj EU.
- Voluntary Innovation Stress Test od strane država članica (2026) i reviziju standardizacije.
- Studije o inovacijama u biznisu, s ciljem smanjenja regulatornih barijera.
2. Ograničen pristup finansijama
Ruralni startupovi posebno teško dolaze do kapitala, a EU predviđa:
- Scaleup Europe Fund za deep tech (2026),
- Voluntary EU Innovation Investment Pact (2026),
- redefiniciju pojma “undertaking in difficulty” (2025), što olakšava pristup fondovima,
- nove korporativne mreže i anđele investitore,
- ulaganja u odbrambene i sigurnosne sektore, te
- okvir za evaluaciju intelektualne svojine (IP).
3. Spor izlazak inovacija na tržište
Prepoznato je da inovacije u EU sporo dolaze do korisnika, posebno u javnim sistemima. Zato se uvodi:
- Lab to Unicorn Initiative – povezivanje startupova, univerziteta i investitora.
- Jače EU Startup i Scaleup Hubove, te
- mjere za pro-inovacione javne nabavke (Q1 2026).
4. Privlačnost talenata
Ovaj segment je posebno važan za ruralne regione gdje je odlazak mladih izražen. Predviđa se:
- jačanje preduzetničkog obrazovanja i “blueprint” za akademske karijere,
- olakšavanje prekogranične mobilnosti i uklanjanje poreskih barijera,
- EU Blue Card Initiative za visokokvalifikovane,
- brze procedure za osnivače startupova oko boravka i rada,
- Euraxess servisi za inovatore.
Sve to dio je inicijative EU Blue Carpet (2025–2026), koja ima za cilj da Evropa postane atraktivnija za talente.
5. Pristup infrastrukturi, mrežama i uslugama
Ruralni inovatori često nemaju pristup laboratorijama i istraživačkim centrima. Strategija predviđa:
- Charter of Access (2025) – industriji se otvara pristup istraživačkoj i tehnološkoj infrastrukturi,
- mjere kroz EU Innovation Act (2026) za uključivanje inovativnih firmi u univerzitetske i javne istraživačke resurse,
- jasne smjernice o pravilima državne pomoći za univerzitete i javne organizacije.
6. Transverzalno – mjerenje napretka
Kako bi se pratili rezultati, do 2026. godine uvodi se:
- zajednička definicija startupova i scaleup kompanija,
- EU Startup and Scaleup Scoreboard (2026),
- godišnji izvještaj o napretku.
(Izvor: EU Startup and Scale Up Strategy, 2025)
Perspektiva ruralnih inovatora
Projekat SMARTERA dao je svoj doprinos u javnoj konsultaciji ističući specifične izazove ruralnih područja: otežan pristup finansijama, rigidnu regulativu i slab interes za inovacije kroz javne nabavke. Nova strategija dijelom prepoznaje ove probleme, naročito kada je riječ o privlačenju talenata i razvoju inovacionih ekosistema.
Ipak, evidentno je da strategija ne koristi dovoljno place-based pristup i ne uvažava geografske razlike u inovacijama. Empirijski podaci pokazuju da i ruralna područja proizvode brzo rastuće kompanije, te da u nekim regijama čak više od 75% startupova dolazi iz ruralnog okruženja. Uprkos tome, dokument gotovo da ne spominje specifične izazove sela i manjih zajednica, niti ih povezuje s postojećim EU politikama poput Dugoročne vizije za ruralna područja, Smart Villages inicijative, CAP-a i Kohezijske politike.
Nedostatak place-based pristupa znači da strategija ne adresira dovoljno:
- slabu digitalnu i fizičku infrastrukturu na selu,
- smanjenu dostupnost kapitala i tržišta,
- slabiju atraktivnost za talente,
- sinergiju sa postojećim EU politikama za ruralna područja (CAP, Koheziona politika, Dugoročna vizija za ruralna područja, Smart Villages inicijativa).
Zaključak
EU Startup and Scale Up Strategy svakako donosi pozitivan okvir za jačanje inovacija i startup scene u Evropi. Međutim, bez jasnog uključivanja ruralne dimenzije, postoji rizik od pristupa “jedna veličina za sve”, što može zanemariti društvene inovacije, zadružne modele ili zajednicom vođene inicijative koje se ne uklapaju u logiku “veliko je bolje”.
Za ruralne inovatore, ova strategija predstavlja polaznu tačku, ali je potrebno dodatno zagovarati prilagođene mjere koje prepoznaju njihove specifične potrebe i potencijale.
