Kako evropska sela uče da govore jezik budućnosti
Dok Evropa govori o zelenoj tranziciji, digitalizaciji i smanjenju regionalnih razlika, jedno pitanje postaje sve glasnije: A gdje su sela u toj priči? Da bi odgovorili na to pitanje – i dali konkretna rješenja – pokrenut je projekat RUSTIK. On ne dolazi da iznese još jednu teoriju o “pametnim selima”, već da zajedno sa ljudima na terenu istraži, razumije i osnaži različite uloge i potencijale koje ruralne sredine već imaju.
Razumjeti raznolikost sela, a ne je nivelisati
RUSTIK ne polazi od ideje da su sva sela ista – naprotiv, on prepoznaje njihovu funkcionalnu raznolikost. Neka sela su okrenuta proizvodnji hrane, neka očuvanju prirode, neka razvoju lokalnih usluga ili kulturnog turizma. Sve te uloge su važne.
Zato ovaj projekat želi da pomogne donositeljima odluka, ali i samim zajednicama, da prepoznaju koje su to funkcije ključne za njihovu održivost – i kako da ih razvijaju, umjesto da ih potiskuju.
Tri tranzicije koje će odrediti sudbinu sela
U središtu RUSTIK-a su tri velike promjene koje oblikuju evropski ruralni pejzaž:
- Socijalno-ekonomska tranzicija: sve je više sela koja gube ljude, dok se drugi bore s ubrzanim promjenama tržišta i sve izraženijim ekonomskim razlikama.
- Klimatska i ekološka tranzicija: sela su direktno izložena klimatskim šokovima, ali istovremeno nude rješenja – od regenerativne poljoprivrede do očuvanja biodiverziteta.
- Digitalna tranzicija: kako most između sela i gradova ne bi bio digitalna provalija, potrebne su pametne, pristupačne tehnologije – i ljudi koji znaju da ih koriste.
Upravo oko ove tri tačke gradi se čitava metodologija RUSTIK-a.
Ne teorija, već učenje kroz praksu: 14 Living Labova
RUSTIK ide pravo na teren. U 14 regija širom Evrope – uključujući Istočnu Srbiju, Galiciju, Sjevernu Kareliju i Alpe – osnovani su tzv. Living Labovi. To nisu laboratorije u klasičnom smislu, već žive zajednice u kojima lokalni akteri, naučnici i donositelji odluka zajedno testiraju nove načine razmišljanja, prikupljanja podataka i oblikovanja lokalnih politika.
U tim “živim laboratorijama” razvijaju se metode za:
- bolje razumijevanje potreba sela,
- bolju upotrebu podataka koji već postoje,
- i kreiranje politika koje imaju lični, lokalni smisao.
Ko zapravo vodi RUSTIK?
Koordinaciju projekta vodi Institut za istraživanje ruralnog razvoja (IfLS) iz Njemačke, uz još 30 partnera iz 12 zemalja. Među njima su:
- Univerzitet u Beogradu,
- Regionalna razvojna agencija Istočne Srbije,
- Univerzitet Istočne Finske,
- FEUGA iz Španije,
- i niz instituta, opština, udruženja i eksperata koji dolaze upravo iz ruralnih zajednica.
Važno je da se ovdje znanje ne nameće odozgo, već se grade mostovi između nauke i sela.
Selo kao zajednica, ekonomija i ekosistem
Umjesto da se selo posmatra samo kao prostor za proizvodnju hrane ili “ostatak grada”, RUSTIK ga definiše kroz pet funkcija:
ekosistemske usluge, dostupne lokalne proizvode, infrastrukturu i servise, društveni kapital i proizvodne sisteme.
To znači da selo nije “pasivna teritorija” već aktivna platforma za održivu budućnost Evrope.
U praksi, to znači da su jednako važni i malinari iz Srbije, i stočari iz Austrije, i digitalni inovatori iz finskih sela, i kulturni radnici iz planinskih predjela Španije. Svi oni nose ulogu u tranziciji.
Podaci koji pomažu, a ne opterećuju
Jedan od velikih izazova svih politika danas jeste: imamo previše podataka, a premalo razumijevanja. RUSTIK zato gradi pametne baze podataka koje neće biti samo “još jedan portal”, već alat za lokalne samouprave, zadruge i institucije – za mjerenje, planiranje i komunikaciju.
U fokusu su i novi indikatori za:
- otpornost sela,
- kvalitet života,
- i kapacitet zajednica da izdrže promjene.
I na kraju – šta selima ostaje nakon projekta?
Možda najvažnije pitanje koje lokalna zajednica može da postavi jeste: “Šta ostaje kad projekat završi?”
U slučaju RUSTIK-a, to nisu samo izvještaji – već:
- praktični alati,
- mapirani potencijali,
- lokalno testirane metodologije,
- i, što je možda najvažnije, jače veze među akterima unutar i između zajednica.
Sela nisu sporedni akteri – ona su testna polja budućnosti
RUSTIK podsjeća na ono što svi na terenu već znaju: sela nisu spora, nego su često samo nevidljiva u velikim strategijama. Ovaj projekat pokušava da to promijeni – ne tako što će ih urbanizovati, već tako što će ih priznati, osnažiti i povezati.
Više informacija:
👉 https://rustik-he.eu
👉 CORDIS EU projekat RUSTIK
