Ovaj članak se temelji na dokumentu “Rezime izvještaja o kvalitativnoj analizi za pametnu specijalizaciju u Republici Srpskoj“, autora prof. dr Steva Pucara. Izvještaj, razvijen u saradnji sa Ministarstvom za naučnoistraživački razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo Republike Srpske i Zajedničkim istraživačkim centrom Evropske komisije (JRC), pruža ključne uvide u sektore sa značajnim potencijalom za inovacije i rast. Ovaj članak ima za cilj da prenese ključne informacije iz izvještaja i pruži dodatni kontekst za bolje razumijevanje preporuka i uočenih trendova.
Pametna specijalizacija je ključna komponenta reformisane politike kohezije Evropske unije, usmjerena na razvoj teritorijalnih strategija koje identifikuju specifične oblasti za intervenciju i inovacije. Ministarstvo za naučnoistraživački razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo Republike Srpske preuzelo je inicijativu za pokretanje procesa pametne specijalizacije u ovoj regiji. Ovaj proces je obuhvatio donošenje odluke o početku, kvantitativnu analizu postojećih ekonomskih i inovacionih potencijala, i sada se fokusira na kvalitativnu analizu koja istražuje dodatne aspekte koji nisu obuhvaćeni kvantitativnim istraživanjem.
Kvalitativna analiza uključivala je intervjue sa ključnim akterima iz privatnog i javnog sektora, akademske zajednice i drugih relevantnih sektora. Ovi intervjui su sprovedeni od juna 2023. godine i imali su za cilj identifikaciju potencijala za istraživanje i inovacije, kao i analizu prepreka i mogućnosti u različitim sektorima. Rezultati kvalitativne analize služe kao osnov za dalji razvoj i implementaciju strategije pametne specijalizacije, uključujući predlaganje prioritetnih oblasti za Proces preduzetničkog pronalaženja (Entrepreneurial Discovery Process – EDP).
Prema radnoj verziji dokumenta „Rezime izvještaja o kvalitativnoj analizi za pametnu specijalizaciju u Republici Srpskoj“, istaknuto je šest ključnih izazova u istraživanju i inovacijama:
- Ljudski resursi – Nedostatak kvalifikovanog kadra otežava inovacije i razvoj novih tehnologija.
- Učešće u međunarodnim programima saradnje – Slaba povezanost sa međunarodnim istraživačkim i inovacionim mrežama.
- Naučna produktivnost – Niska stopa objavljenih istraživačkih radova i patenata.
- Investicije u istraživanje i razvoj – Poslovni izdaci za R&D su minimalni, što ograničava inovacije.
- Inovacije – Nedostatak inovativnih aktivnosti u preduzećima.
- Pametna specijalizacija – Sektori poput IKT-a, energetike, proizvodnje hrane i kreativne ekonomije su identifikovani kao prioriteti, ali im nedostaju potrebni resursi i podrška.
IKT i Digitalizacija
Informacione i komunikacione tehnologije (IKT) su identifikovane kao ključni sektor sa ogromnim potencijalom za razvoj u Republici Srpskoj. Prema izvještaju, sektor IKT čini približno 3% bruto domaćeg proizvoda (BDP) Republike Srpske, što ukazuje na značajan doprinos ekonomiji.
Tri ključne kategorije IKT firmi obuhvaćene su analizom:
- Firmi fokusirane na kodiranje: Ove firme nude specijalizovane usluge kodiranja i programiranja, često za međunarodne klijente. U 2023. godini, sektor kodiranja beleži rast od 12% u odnosu na prethodnu godinu, što pokazuje povećanu potražnju za custom software development. Razvoj automatskih procesa i alatki može dodatno unaprijediti efikasnost i smanjiti troškove.
- Firmi koje dizajniraju i prilagođavaju rješenja: Ove firme su specijalizovane za razvoj softverskih rješenja i prilagođavanje postojećih proizvoda. Prema poslednjim podacima, ovaj segment beleži godišnji rast od 15%zahvaljujući povećanom interesovanju za personalizovane IT usluge i rješenja koja odgovaraju specifičnim potrebama korisnika. Uvođenje novih metodologija dizajna, kao što su agilni razvoj i lean metodologije, može doprineti većoj konkurentnosti.
- Firmi koje razvijaju vlastite proizvode: Ove firme su posvećene razvoju novih proizvoda i tehnologija. U 2023. godini, sektor razvoja proizvoda je porastao za 18%, što odražava uspešnost u istraživanju i razvoju i inovacijama. Postoji značajan potencijal za uvođenje novih tehnologija kao što su veštačka inteligencija i internet stvari (IoT).
Proizvodnja Hrane i Pića
Sektor proizvodnje hrane i pića u Republici Srpskoj se odlikuje bogatom tradicijom i značajnim prednostima za razvoj inovativnih i konkurentnih proizvoda. Prema izvještaju, sektor hrane i pića doprinosi približno 10% BDP-a Republike Srpske.
Ključni aspekti sektora uključuju:
- Povoljni uslovi za primarnu proizvodnju: Republika Srpska je poznata po kvalitetnim sirovinama, uključujući žitarice, voće i povrće. Ovi uslovi omogućavaju razvoj visokokvalitetnih prehrambenih proizvoda. Na primer, u poslednjih pet godina, proizvodnja organskih proizvoda je porasla za 20%, što ukazuje na rastući interes za zdravu hranu i održivu poljoprivredu.
- Tradicionalni proizvodi: Proizvodi kao što su sirevi i suhomesnati proizvodi imaju značajan kulturni i ekonomski značaj. Ovaj segment beleži rast od 8% godišnje zahvaljujući povećanoj potražnji za autentičnim i tradicionalnim proizvodima. Modernizacija tehnika obrade i pakovanja može dodatno unaprediti konkurentnost ovih proizvoda.
- Strategijski položaj: Republika Srpska se nalazi u sr heartu Balkana, što omogućava pristup regionalnim i međunarodnim tržištima. Ovaj strateški položaj doprinosi strategijama izvoza i globalnoj konkurentnosti. Razvoj automatizacije i robotike u proizvodnji hrane može povećati efikasnost i smanjiti troškove.
Zaključak
Kako bi se maksimalno iskoristio potencijal sektora IKT i proizvodnje hrane i pića, preporučuje se:
- Povećanje ulaganja u IKT infrastrukturu i obrazovanje, kako bi se podigla opšta tehnološka pismenost i stručnost.
- Razvoj partnerstava između univerziteta i privrede u cilju bolje aplikacije teorijskog znanja u praktične svrhe.
- Incentivi za istraživanje i razvoj u sektoru proizvodnje hrane i pića, uključujući subvencije za inovativne projekte i porezne olakšice za kompanije koje ulažu u nove tehnologije.
- Podsticanje sertifikacije proizvoda i usklađivanje sa međunarodnim standardima kako bi se omogućio lakši pristup inostranim tržištima.
- Implementacija IKT rešenja u tradicionalne sektore kao što je proizvodnja hrane i pića, radi povećanja produktivnosti i efikasnosti.
Ovi koraci bi mogli značajno doprineti ekonomskom razvoju Republike Srpske, omogućujući bolju integraciju u globalne tržišne tokove i povećanje konkurentnosti domaćih proizvoda i usluga na međunarodnom nivou.
